Μάθετε τα πάντα για τον ιό Ebola

Επιδημία Ebola 2014: ανάγκη για ενίσχυση των παγκόσμιων προσπαθειών καταπολέμηση εξάπλωσής της στη Δυτική Αφρική, μειωμένη επικινδυνότητα για την Ευρώπη

Αθανάσιος Τσακρής
Καθηγητής Μικροβιολογίας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών

Ο ιός Ebola
Οι επιδημίες του ιού Ebola είναι ίσως από αυτές που προκαλούν το μεγαλύτερο πανικό και κοινωνική αναστάτωση. Ο ιός, αν και αριθμεί περίπου 40 χρόνια από την πρώτη απομόνωση και ταυτοποίησή του, με περίπου 25 επιδημίες στην Αφρικανική ήπειρο, έχει φτάσει από τον περασμένο Φεβρουάριο να έχει προκαλέσει μια πρωτοφανούς μεγέθους επιδημία στη Δυτική Αφρική με σχεδόν 9.000 κρούσματα και 4.500 θανάτους, με βάση τις επίσημες και μόνο καταγραφές. Οι χώρες που κυρίως έχουν πληγεί μέχρι σήμερα είναι η Γουινέα, η Σιέρα Λεόνε και η Λιβερία, ενώ πρόσφατα, και ανεξάρτητα της τρέχουσας επιδημίας, καταγράφονται κρούσματα και στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Κατά τις τελευταίες τέσσερις εβδομάδες, τα κρούσματα αυξάνονται κατά 1.000 ανά εβδομάδα, ενώ αν δεν γίνει εντατικοποίηση των προσπαθειών περιορισμού της επιδημίας τα νέα κρούσματα ενδέχεται να αυξάνονται σε πάνω από 5.000 ανά εβδομάδα μέσα στους επόμενους δύο μήνες.

Τρόποι μετάδοσης του ιού
Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μετά από επαφή με το αίμα ή με σωματικά υγρά ασθενούς. Δεν έχει τεκμηριωθεί η διάδοση μέσω του αέρα. Πιστεύεται ότι οι καρποφάγες νυχτερίδες μεταφέρουν και μεταδίδουν τον ιό στα άγρια ζώα και τον άνθρωπο, χωρίς να νοσήσουν. Εκτεταμένες οικολογικές καταστροφές και μεταβολές στο οικοσύστημα, όπως η αποψίλωση των πυκνών τροπικών δασών, οδήγησε τις καρποφάγες νυχτερίδες και τα άγρια ζώα να μετακινηθούν προς κατοικημένες περιοχές, δημιουργώντας έτσι ιδανικές συνθήκες για την μεταφορά του ιού στον άνθρωπο. Είναι γεγονός ότι και ο συγγενικός ιός Marburg, που προκαλεί ομοίως αιμορραγικό πυρετό και βρίσκεται στις νυχτερίδες, έκανε επίσης την εμφάνισή του στην Ουγκάντα, όπου επιβεβαιώθηκε και ο πρώτος θάνατος.
Στην παρούσα επιδημία Εbola, ο ιός γρήγορα εξαπλώθηκε όχι μόνο σε απομακρυσμένες, αγροτικές περιοχές, αλλά και σε πυκνοκατοικημένες πόλεις, λόγω και των άσχημων συνθηκών διαβίωσης άλλα και της άγνοιας για τον ιό Ebola. Οι χώρες της Δυτικής Αφρικής και λόγω και των συνεχών εμφύλιων πολέμων, είναι από τις φτωχότερες στην Αφρικανική ήπειρο, με μεγάλη έλλειψη όχι μόνο σε στοιχειώδη προστατευτικό εξοπλισμό και απολυμαντικά, αλλά αδυναμία πρόσβασης ακόμη και σε πολύ βασικά αγαθά, όπως το νερό και το σαπούνι.

Οι γιατροί των χωρών που έχουν πληγεί, αλλά και ο ευρύτερος πληθυσμός, δεν είχαν εμπειρία από τη νόσο που προκαλεί ο ιός Ebola, που πολλές φορές μιμείται νοσήματα με μεγάλη συχνότητα στις συγκεκριμένες περιοχές, όπως είναι η ελονοσία και ο πυρετός Lassa. Και, ενώ στις παλαιότερες επιδημίες Ebola η εμπειρία που υπήρχε, με τη λήψη των κατάλληλων μέτρων προστασίας, περιόριζε την εξάπλωση του ιού στο νοσοκομειακό περιβάλλον, στην παρούσα επιδημία καταγράφονται περισσότερα από 400 κρούσματα σε ιατρονοσηλευτικό προσωπικό με σχεδόν 240 θανάτους. Εκτός από τα παραπάνω, η επιδημία, ειδικά στη Λιβερία και στη Σιέρρα Λεόνε, πήρε μεγάλες διαστάσεις γιατί υποεκτιμήθηκε. Η άγνοια αλλά και οι προκαταλήψεις, είχαν ως αποτέλεσμα πολλές οικογένειες να κρατούν τους αγαπημένους τους στο σπίτι, πιστεύοντας ότι έτσι θα έχουν καλύτερη έκβαση.

Έλεγχος της επιδημίας
Ο έλεγχος της επιδημίας βασίζεται στην έγκαιρη διάγνωση, απομόνωση του ασθενούς και χορήγηση κατάλληλης υποστηρικτικής θεραπείας. Με τα μέτρα αυτά μειώνεται όχι μόνο η θνητότητα (από 60-90% σε κάτω του 30%), αλλά και η μετάδοση του ιού.

Εξαιτίας της μη τήρησης των παραπάνω μέτρων σχεδόν 60% των περιστατικών Ebola στη Δυτική Αφρική παραμένουν αδιάγνωστα, γεγονός που πιθανά θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς περιστατικών τους επόμενους μήνες. Μέχρι την διάθεση νέου εμβολίου, που ήδη βρίσκεται σε φάσεις δοκιμών, και ειδικής θεραπείας, η κατασκευή μονάδων νοσηλείας και η εφαρμογή σε όσα περισσότερα κέντρα των χωρών που πλήττονται, ταχείας διαγνωστικής μεθόδου ανίχνευσης του ιού θα οδηγήσει στην γρήγορη επιβεβαίωση των κρουσμάτων και απομόνωση των ασθενών. Παράλληλα θα χρειαστούν ειδικά οχήματα για την μεταφορά των ασθενών και βέβαια κέντρα νοσηλείας τους. Είναι μεγάλη η ανάγκη για άμεση αύξηση τόσο του αριθμού κλινών, όσο και του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού για τη διαχείρισή τους. Όλα τα παραπάνω μέτρα πιστεύεται ότι θα ελέγξουν την επιδημία σε διάστημα 6 μηνών στη Λιβερία και Σιέρρα Λεόνε και σε μικρότερο διάστημα στη Γουϊνέα.

Στην παρούσα φάση είναι απόλυτα αναγκαίος ο περιορισμός της εξάπλωσης της επιδημίας που εξελίσσεται στη Δυτική Αφρική. Η επιδημία, εκτός της απώλειας ανθρώπινων ζωών, οδηγεί και σε επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου στις κοινωνίες ολόκληρης της Αφρικανικής ηπείρου. Οικονομία, σταθερότητα και ασφάλεια είναι οι καίριοι τομείς που ενδέχεται να δεχτούν ισχυρά πλήγματα. Για το λόγο αυτό χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια για την κατασκευή σταθμών μόνωσης των ασθενών, κινητών διαγνωστικών μονάδων, δημιουργίας δικτύου νοσοκομείων, καθώς και από αέρος γεφυρών για άμεση αποστολή έμψυχου και άψυχου υλικού.
Παράλληλα είναι απαραίτητη η τήρηση των μέτρων ατομικής προστασίας και η ιχνηλάτηση κάθε περιστατικού. Αυτά, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας, με την αποστολή βοήθειας, είχαν σαν αποτέλεσμα η αύξηση των κρουσμάτων να παρουσιάζει σχετική επιβράδυνση σε κάποιες από τις εστίες της επιδημίας. Ενθαρρυντικό είναι το παράδειγμα της Νιγηρίας και της Σενεγάλης

Ο Ιος Ebola εκτός Αφρικανικής Ηπείρου
Πρόσφατα καταγράφηκαν κρούσματα στις ΗΠΑ (1 Λιβεριανός που εκδήλωσε συμπτώματα στις ΗΠΑ και απεβίωσε και 2 νοσηλευτές που τον φρόντιζαν) και στην Ισπανία (1 νοσηλεύτρια που φρόντιζε ιερέα, μέλος ιεραποστολής στη Δυτική Αφρική). Βέβαια, οι χώρες του Δυτικού Κόσμου, λόγω του υψηλού υγειονομικού τους συστήματος και της ετοιμότητας που βρίσκονται, μπορούν όχι μόνο να αναγνωρίσουν, αλλά και να αντιμετωπίσουν έναν τέτοιο ιό. Το γεγονός, εξάλλου, ότι ο Ebola μεταδίδεται μόνο όταν ο ασθενής έχει συμπτώματα και ιδιαίτερα όταν υπάρχουν αιμορραγικές εκδηλώσεις, περιορίζει τις πιθανότητες εξάπλωσης του Ebola σε μια Ευρωπαϊκή χώρα. Αυτό περιορίζει επίσης την πιθανότητα να ταξιδεύει κάποιος με συμπτώματα της λοίμωξης και να μεταδώσει τη νόσο στη διάρκεια του ταξιδιού, δεδομένου ότι είναι δύσκολο να ταξιδεύει κάποιος με τη βαριά συμπτωματολογία της νόσου.

Ο ιός Ebola στην Ελλάδα
Σε εθνικό επίπεδο το θέμα παρακολουθείται στενά από το ΚΕΕΛΠΝΟ, ώστε να υπάρχει επαρκής ενημέρωση, άλλα και εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού, για τον άμεσο εντοπισμό και σωστή διαχείριση ύποπτων περιστατικών. Παράλληλα λαμβάνονται προληπτικά μέτρα που αποσκοπούν στην έγκαιρη διάγνωση οποιαδήποτε κρούσματος από εργαστήρια αναφοράς με συνθήκες αυξημένων μέτρων βιοασφάλειας. Η αποτελεσματική τήρηση των μέτρων προστασίας με κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, η τήρηση διαδικασιών που θα διασφαλίζουν την υγεία του προσωπικού και η ιχνηλάτηση τυχόν περιστατικού θα μειώσουν στο ελάχιστο τις πιθανότητες έστω και μικρής εξάπλωσης του ιού.